Verzet tegen bomenkap: in de bres voor de Brusselse boom

Brusselaars eisten in de afgelopen jaren 'levenseindebegeleiding' voor een oude kastanjeboom, organiseerden een herdenkingsmoment voor een vijgenboom, ketenden zich vast aan een wilg en organiseerden talloze petities en burgerinterpellaties tegen plannen om bomen te kappen. “Bomen zijn het ultieme symbool van de klimaatproblematiek.”

Stéphanie Bertel kreeg een krop in de keel toen ze in februari zag hoe de grootste vijgenboom van Brussel letterlijk een kopje kleiner was gemaakt. “Hij was gewelddadig onthoofd,” beschrijft ze de scène. “Het voelde voor mij echt alsof het een persoon was.”

De boom, ongeveer veertig jaar geleden door een arbeider-volkstuinier als stekje meegebracht uit Italië, gedijde geweldig op een zuidelijk gelegen helling op de terreinen van Thurn & Taxis. “Veel passanten kwamen in de zomer vijgen plukken,” zegt buurtbewoonster Bertel.

De 'vrijgevige vijgenboom' stond voor haar ook symbool voor de geschiedenis van de buurt: “Een verhaal van migratie en je wortels elders uitstrekken.” Op een 'herdenkingsmoment' voor de boom kwamen uiteindelijk ruim vijftig buurtbewoners verspreid opdagen.

Symbool voor leven

Een blik op het BRUZZ-archief van de laatste vijf jaar levert al snel tientallen acties op tegen bomenkap, met wisselend succes (zie bijvoorbeeld het lijstje van tien protesten hieronder). Filosoof en docent omgevingspsychologie Gustaaf Cornelis (VUB) ziet een heleboel redenen waarom de Brusselaar zijn bomen steeds vaker verdedigt. “Een boom staat van oudsher symbool voor het leven, denk maar aan de beeldspraak 'longen van de wereld'. Of de Yggdrasil, de oud-Noorse levens- en kennisboom.”

“Mensen zien bomen steeds vaker als een gelijke. Ze worden vermenselijkt (zie hieronder het verhaal van de wilg Gaston, red.) en gezien als iemand met rechten. 'Anciënniteit' speelt daarbij ook een rol: als een boom er al honderd jaar staat, heeft hij nog meer recht op zijn plaats, vinden de buren. Het gaat vaak om oude exemplaren die soms ook echt aan het einde van hun leven zijn.” Zo bleek een 158 jaar oude kastanjelaar in het Park van Vorst onlangs écht ongeneeslijk ziek door een schimmel, maar krijgt hij na aandringen van het wijkcomité 'palliatieve zorg'.

Doordat bomen zo oud kunnen worden, staan ze er vaak al als de omwonenden opgroeien of naar de buurt verhuizen. “Zo is hij een 'psychologische marker' van de omgeving,” zegt Cornelis. “Als je de boom ziet, weet je dat je bijna thuis bent. Hij creëert een thuisgevoel.”

Laatste der Mohikanen

“Hoewel er ook bomen bijgeplant worden, valt het toch op als andere exemplaren verdwijnen. Bomen werden altijd al gerooid, maar nu de stad verdicht en het soms de laatste exemplaren in hun buurt zijn, valt dat meer op dan als je één boom kapt in een woud. Het zijn voor de buren de laatste der Mohikanen, en ze hebben op die manier een symboolfunctie,” zegt Cornelis.

“Wat ook een rol speelt, denk ik, is de bewustwording van de klimaatproblematiek. Bomen zijn het ultieme symbool daarvan: ze maken zuurstof aan, zorgen voor schaduw en koelte, zuigen veel water op.”

“Het opkomen voor bomen is voor mensen uiteindelijk een manier om hun ongenoegen te uiten over het met voeten treden van de natuur. Want een paar bomen in je wijk zijn tastbaar en concreet, en ook makkelijker te verdedigen dan een heel woud.”

“Sommige mensen zien in de boom ook een symbool voor de zwakkeren: een boom is weerloos en kan zichzelf niet verdedigen. Dankzij de sociale media is het tot slot in het algemeen makkelijker geworden om medestanders te activeren als je ergens onrechtvaardigheid ziet.”

Emotionele connectie

“Mensen houden van bomen,” bevestigt Rik Jellema (Ecolo-Groen), schepen van Groene Ruimten in Etterbeek. Hij kreeg met stevig protest te maken bij de heraanleg van de Felix Haptuin (zie hieronder), en die van het Jourdanplein. “Zelfs als we uitleggen dat een boom ziek is, bestempelen de buren dat vaak als flauwekul. Er is een emotionele connectie, een boom is nu eenmaal een levend wezen dat we zien groeien en ouder worden.”

“Anderzijds zijn er ook mensen die klagen als een boom hars afscheidt, of bladeren verliest. Een man dreigde ooit met een proces als we op het plein voor zijn deur bomen zouden planten, omdat hij dan het plein niet meer zou kunnen zien.”

“Wij planten als gemeente ook systematisch bomen aan, maar daar krijg je geen complimenten voor. Als er één gekapt wordt, komen de emoties wel los, en dat begrijp ik ook.”

Tien spraakmakende protesten tegen bomenkap in Brussel

2021, Brussel-Stad

Zes grote lindes op het Ninoofseplein zullen niet gekapt worden. De Stad Brussel was dat van plan in het kader van een heraanleg. Na burgerprotest kwam er een nieuw onderzoek naar de gezondheidstoestand van de bomen, en die bleek toch goed genoeg te zijn.

--------------------------------------------

2015-2021, Villa Dewin, Vorst

Na vijf jaar strijd overhandigt wijkcomité Constantin Meunier een nieuwe petitie met 5.000 handtekeningen aan staatssecretaris voor Stedenbouw Pascal Smet om de tuin van Villa Dewin in Vorst geheel te beschermen. 21 bomen zouden er in de derde versie van een immoproject moeten sneuvelen voor 30 flats. De beslissing wordt in april verwacht.

--------------------------------------------

2021, Koekelberg

Buurtbewoners verzamelen duizend handtekeningen en vormen een mensenketting tegen de geplande kap van 26 bomen aan MIVB-halte Besme aan het Elisabethpark. Hoewel de rooivergunning al afgeleverd was, beslist de MIVB uiteindelijk nog maar één boom te kappen.

--------------------------------------------

2021, Brussel-Stad

In de gemeenschapstuin aan Thurn & Taxis blijken ongeveer 15 fruitbomen omgehakt, waaronder de grootste vijgenboom van Brussel. Een geldtransportbedrijf dat een muur deelt met de tuin heeft dat gedaan, maar zonder toestemming of aanvraag. Tientallen geschokte buurtbewoners komen naar een 'herdenkingsmoment'. “Het heeft iets weg van een begrafenis,” meldt de BRUZZ-reporter ter plaatse.

--------------------------------------------

2018-2021, Brussel-Stad

Ondanks jarenlange protesten van buurtbewoners gaan in februari 397 bomen tegen de vlakte op de site van het Rijksadministratief Centrum. De bomen moeten weg omdat ze groeiden op de dakplaat van de parking, die opnieuw waterdicht gemaakt moet worden. In de plaats zullen 377 andere worden geplant.

--------------------------------------------

2020, Laken

Vivaqua zou in totaal 170 sparren rond twee waterreservoirs ter hoogte van de Forumlaan in Laken vervangen. Maar de watermaatschappij afficheert de rooiwerken niet. Na protest van omwonenden wordt de bomenkap stilgelegd, tot Vivaqua haar plannen aan de buurt kan uitleggen.

--------------------------------------------

2019, Jette

Een tiental actievoerders daagt op om de Jetse scheutwilg Gaston proberen te behoeden voor de kettingzaag. Een van hen ketent zich zelfs – tevergeefs – aan de 'laatste wil van de wijk' vast. Eerder hadden buren al twee keer actie gevoerd rond de boom. Maar de eigenaar, een projectontwikkelaar, heeft een rooivergunning voor de 17 bomen op het terrein. Burgemeester Hervé Doyen: “Deze situatie wordt een beetje ridicuul. Men spreekt over Gaston alsof het een mens zou zijn, maar het is een boom.”

--------------------------------------------

2014-2018, Berkendaalstraat, Vorst

Jarenlang probeert de gemeente Vorst 51 bomen om te hakken in de Berkendaalstraat om er nutswerken uit te kunnen voeren. De bewoners van de straat verzetten zich hevig en trekken uiteindelijk tot aan de Raad van State. Ze moeten uiteindelijk de duimen leggen. 38 nieuwe bomen zouden worden geplant.

--------------------------------------------

2017, Felix Haptuin, Etterbeek

De Felix Haptuin in Etterbeek krijgt in het kader van een duurzaam wijkcontract een opknapbeurt, 102 bomen zouden daarbij gekapt worden. De gemeente organiseert na veel burgerprotest een tweede openbare raadpleging en beslist uiteindelijk om een 90-tal bomen en struiken te kappen, tot ongenoegen van een deel van de buurt.

--------------------------------------------

2017, Nestor Martinbos, Ganshoren

Het Nestor Martinbosje in Ganshoren, omringd door appartementsblokken, zou moeten plaatsmaken voor een speelplein. Na hevig protest van de omwonenden, die spreken van een 'genocide op het populierenbosje' en meer dan duizend handtekeningen inzamelen, bergt het Gewest de plannen op. In plaats van 424 bomen te kappen, worden dat er maar negen.

--------------------------------------------